Cây mướp gai trị bệnh gì? Những bài thuốc chữa bệnh từ cây mướp gai

Cây mướp gai hay còn được gọi là cây ráy gai, cây móp gai là dược liệu được sử dụng phổ biến để chữa bệnh trong đông y. Vị thuốc móp gai có khả năng hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, thanh nhiệt, đau mỏi xương khớp, tê buốt chân tay,… Vậy cây móp gai là cây gì? Cây mướp gai trị bệnh gì? Cây mướp gai có tác dụng gì? Để hiểu rõ hơn về tác dụng của cây mướp gai, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết hơn qua bài viết sau đây.

Cây mướp gai là cây gì?

Cây mướp gai thuộc họ ráy Araceae, có tên khoa học là Rhizoma Lasiae spinosae. Ngoài ra cây mướp gai còn được gọi với nhiều tên gọi khác nhau như cây ráy gai, cây móp gai, cây cừa, hải vu, chóc gai, sơn thục gai, dã vu,…

Hình ảnh cây mướp gai

Cây mướp gai là loại cây thân thảo, có gai ở phần thân rễ và cuống lá, gai phình ra to như củ nên còn được gọi là củ mướp gai. Cây mướp gai mọc trên mặt đất với nhiều vết sẹo ở lá và rễ với phần thân và gốc rễ nằm dưới đất bùn ẩm.

Lá mướp gai có hình mũi tên về sau xẻ  lông chim hoặc đôi khi có hình mũi mác hoặc đa dạng, trên gân chính và các gân phụ của lá đều có gai sắc nhọn. Lá mướp gai khi còn non khá mềm, mập mạp như nhánh cây kim tiền và được người dân hái về làm rau ăn. Cuống lá có bẹ dạng dời với kích thước lá dài tới 50cm, có nhiều gai nhỏ, mép lá, gai mềm hơn khi còn non và sắc nhọn hơn khi già.

Hoa có màu đỏ mọc lên từ thân cây, mọc đơn độc không phân nhánh với một cánh hòa màu vàng, bên trong có nhụy dạng trùy, có mo dài bao lại, phần trên khép kín và phần gốc mở ra. Phần trục hoa có hình trụ dài 50cm, ngắn hơn mo, có nhiều hoa nhỏ, tất cả đều lưỡng tính, với hoa đực ở ngọn, hoa cái ở gốc. Bao hoa gồm 4-6 mảnh, bộ nhị gồm 4-6 nhị với chỉ nhị ngắn, bầu hoa có 1 ô và có chứa 1 noãn treo.

Quả mướp gai là quả mọng dạng quả đơn, hình trứng vuông, có gai ngắn mọc rậm rạp ở đỉnh và có hạt. Khi còn non quả có màu xanh, khi già sẽ chuyển sang màu vàng, bên trong có nhiều sơ gai sần sùi và cây thường ra hoa quả vào mùa hạ.

Phân bố, chế biến

Cây mướp gai thường mọc hoang ở những nơi ẩm, có tán như: bờ ruộng, đầm, ao, suối. Cây phân bố ở nhiều nước vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới như Việt Nam, Trung Quốc, Thái Lan, Lào, Campuchia,…

Ở nước ta, cây móp gai được phân bố ơ nhiều khu vực từ Nam ra Bắc như Thành phố Hồ Chí Minh, Đong Tháp, Bình Dương, Ninh Bình, Nghệ An, Hòa Bình, Hà Nội,…

Cây móp gai thích hợp với khí hậu nhiệt đới thường mọc hoang ở những vùng đất ẩm hoặc dưới những cây cho bóng, chúng thường xuất hiện ở bờ ruộng, ven suối, bãi lầy, bờ ao, kênh rạch,… Từ xa xưa, người dân thường dùng đọt non, lá non, bẹ non của cây móp gai để làm rau ăn với nhiều cách chế biến khác nhau như luộc, xào hoặc muối chua.

Toàn cây kể cả lá và rễ đều được người dân sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Dược liệu được thu hoạch quanh năm, nhưng thời điểm thu hoạch dược liệu tốt nhất là vào mùa đông và phần thân rễ được thu hoạch vào mùa thu. Các bộ phận dược liệu sau khi thu hái về đem cắt lát, phơi khô dùng làm thuốc sắc lấy nước uống hoặc có thể được sử dụng kết hợp với các vị thuốc khác. Hoặc lấy phần rễ ngâm với nước đường phèn và gừng để loại bỏ độc tố, làm sạch rồi cắt mỏng và sao vàng.

Thành phần hóa học

Dựa trên nghiên cứu y học cho thấy mỗi bộ phận của cây mướp gai có chứa thánh phần hạt chất khác nhau, cụ thể như:

• Toàn thân cây có chứa lượng lớn chất vitamin C, saponin triterpen và chất chống oxy hóa.
• Lá cây mướp gai có hợp chất phenol, acid hữu cơ, flavoid, axit amin, đường.
• Bông mo có chứa acid hydrocyanic.
• Phần thân rễ cây móp gai có chứa nhiều tinh bột.

Những phát hiện sơ bộ cho thấy thân rễ có chứa các chất tương tự như nhiều axit amin trong trên sắc ký lớp mỏng.

Tác dụng dược lý – Cây mướp gai trị bệnh gì?

Trong đông y cây mướp gai trị bệnh gì?

Theo đông y, cây mướp gai có vị cay tính ấm nên có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, làm mát gan, tiêu viêm, tiêu đờm, giảm đau, chữa viêm gan, xơ gan, bí tiểu, tê buốt, phù thũng, đau lưng mỏi gối, tê buốt chân tay, suy gan, vàng da do viêm gan, đau nhức xương khớp, tê buốt chân tay,…

• Bên cạnh đó, ở Ấn Độ người ta thường dùng rễ cây mướp gai để chữa bệnh trĩ và lấy lá chữa đau tức ngực,…
• Ở Trung Quốc, người ta thường dùng cây mướp gai để chữa bạch đới, mụn nhọt, phong thấp, cao huyết áp,…
• Ở Indonesia, lấy rễ hãm lấy nước dụng cho phụ nữ sau sinh, nước sắc từ rễ và thân có tác dụng chữa các cơn đau thắt.
• Ở Malaysia, cây mướp gai được dùng để chữa ho và phế nhiệt.
• Ngoài ra, cây mướp gai còn có công dụng giúp điều trị chữa hiệu quả chứng tiểu đục, viêm thận, đau lưng, táo bón, lở ngứa ngoài da, viêm họng,…

Trong y học hiện đại cây mướp gai trị bệnh gì?

• Chất axit ascorbic và polyphenol trong dược giúp chống và ngăn ngừa lão hóa.
• Hỗ trợ phục hồi gan đối với những người bị xơ gan cổ trướng, suy gan, gan nhiễm mỡ và người nghiện rượu.
• Giảm đau tê mỏi tay chân, nhức xương khớp.
• Giúp thanh nhiệt, giải độc, năng ngừa tình trạng táo bón và mụn nhọt.
• Giảm chứng nước tiểu đục và giúp lợi tiểu.

Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, bộ đội ta đã sử dụng rộng rãi cây móp gai để chữa bệnh viêm gan, vàng da, suy nhược cơ thể sau sốt rét đều đạt hiệu quả đáng kể. Vào năm 1973, Xí nghiệp Dược X5 thuộc Phòng Quân y B2 đã sản xuất ra viên thuốc từ mướp gai cùng với bột nghệ để làm thuốc bổ gan.

Những bài thuốc chữa bệnh từ cây mướp gai

Chữa tê thấp, bàn chân tê buốt

Lấy cây mướp gai, kê huyết đằng, ngưu tất, tỳ giải và cẩu tích với liều lượng bằng nhau là 12g. Đem các dược liệu sắc lấy nước uống, chia làm 3 lần uống trong ngày, uống trước khi ăn và kiên trì áp dụng liên tục từ 3 – 4 tuần để tình trạng bệnh được cải thiện đáng kể.

Chữa vàng da, viêm gan

Lấy 12 – 16g móp gai đem sắc lấy nước uống trước mỗi bữa ăn chính khoảng 1.5 tiếng và uống từ 2 – 3 ngày. Tuy nhiên, để tăng hiệu quả cho bài thuốc có thể sử dụng bổ sung cùng với một số vị thuốc khác như nhân trần, mã đề, diệp hạ châu mỗi vị 12g, sử dụng liên tục 3 – 4 tuần đến khi bệnh được cải thiện hoàn toàn. Hoặc sử dụng câp mướp gai kết hợp với nghệ vàng sắc uống liên tục 3 – 4 ngày.

Chữa viêm tinh hoàn – Cây mướp gai trị bệnh gì?

Lấy 12g ráy gai, 10g hạt vải (lệ chi hạch) đã cắt mỏng cùng với 10g lá trâu cổ (lá vẩy ốc) đã sao vàng. Đem các dược liệu sắc uống, chia làm 2 lần uống trong ngày, uống trước mỗi bữa ăn và thực hiện liên tục đến khi khỏi bệnh.

Chữa đau nhức xương khớp, đau lưng mỏi gối

Lấy mướp gai, ngũ gia bì, cốt toái bổ, đỗ trọng, cẩu tích, trần bì, bạch thược và ngưu tất với liều lượng bằng nhau là 20g. Đem các dược liệu sắc cùng với 1.5 lít nước, đun sôi trong 20 phút, chia làm nhiều lần uống hết trong ngày hoặc có thể ngâm với rượi làm thuốc.

Những lưu ý khi sử dụng cây mướp gai

• Mướp gai có hình dáng khá giống với những cây có cùng họ như cây ráy khô. Chúng được phân biệt bằng mùi vị và củ ráy thường có vị cay hơn, ngứa hơn, còn củ mướp gai thì không ngứa.
• Ngoài ra, cũng rất dễ nhầm lẫn với củ cốt toái bổ – Một loại cây thường chỉ xuất hiện ở khu vực miền núi. Chúng được phân biệt bằng cách quan sát lớp vỏ bên ngoài, vì lớp vỏ củ cốt toái bổ thường bóng hơn củ mướp gai (củ mướp gai thực chất là thân cây móp gai phình to ra, bên ngoài là các vết tích của lá rụng để lại) đó là đặc điểm dễ phân biệt