Hạ khô thảo có tác dụng gì? Những bài thuốc chữa bệnh từ hạ khô thảo

Trong đông y, hạ khô thảo là một vị thuốc được sử dụng phổ biến với công dụng giải độc, mát gan. Vị thuốc này thường được sử dụng để chữa các bệnh về gan, mắt, tràng nhạc, bướu cổ, viêm tuyến vú ở phụ nữ sau sinh, lợi tiểu, điều hòa huyết áp,… Vậy hạ khô thảo là cây gì? Hạ khô thảo có tác dụng gì? Hạ khô thảo chữa bệnh gì? Hạ khô thảo có tốt không? Để hiểu chi tiết hơn về công dụng của hạ khô thảo, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Hạ khô thảo là cây gì?

Hạ khô thảo thuộc họ hoa môi Labiatae, có tên khoa học là Brunella vulgaris và tên dược liệu là Spira Prunella Vulgaris. Ngoài ra, hạ khô thảo còn được gọi với nhiều tên gọi khác như hạ khô thảo bắc, yến diện, thiết sắc thảo, tịch cú, thiết tuyến hạ khô, mạch hạ khô, bổng trụ đầu hoa,…

Cây hạ khô thảo là loại cây thân thảo sống lâu năm, cây có chiều cao khoảng 70cm. Thân cây hình vuông, nhỏ mềm có màu tím đỏ đặc trưng.

Lá thường mọc đối xứng nhau, phiến lá hình mũi mác, thuôn nhọn ở đầu, tù ở gốc, mép lá nguyên hoặc có xẻ răng cưa. Ở một số lá và thân non đều được bao phủ bởi một lớp lông mịn.

Hoa hạ khô thảo mọc thành chùm gồm nhiều hoa nhỏ, dài khoảng 5-7 cm, mỗi chùm có 6-8 hoa nhỏ. Hoa mọc tập trung ở cành và ngọn, có màu tím nhạt, cánh hoa mở hình môi, một cành lớn có thể có đến 5 – 6 hoa. Đài hoa gồm 2 môi, môi trên và môi dưới, hình 3 cạnh. Nhị hoa gồm 4 chiếc, 2 ngắn, 2 dài và đều thò ra khỏi tràng, cuống lá ngắn, mọc vòng thành xim co.

Quả có kích thước nhỏ và cứng, cây thường ra hoa vào khoảng tháng 4 – 6 và ra quả vào tháng 7 – 8 hàng năm.

Khu vực phân bố

Cây hạ khô thảo có nguồn gốc từ các khu vực vùng ôn đới châu Á, châu Âu.

Hiện nay, cây hạ khô thảo được phân bố ở Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ và một số nước châu Âu. Trong đó Trung Quốc là nơi trồng phổ biến nhất ở các tỉnh Giang Tô, Chiết Giang, An Huy,…

Ở nước ta, cây hạ khô thảo được trông ở Sapa, Hà Giang, Tam đảo.

Cây hạ khô thảo dễ mọc tự nhiên ở các vùng núi có độ cao 1.000 – 1.500m so với mực nước biển. Cây sinh trưởng và phát triển tốt ở môi trường ẩm ướt, mưa nhiều, nhiệt độ khoảng 15 – 18 độ C, cây không có khả năng chịu được nắng.

Thu hái, chế biến

Bộ phận được sử dụng để làm dược liệu chữa bệnh là cụm hoa và quả, dược liệu chỉ có thể thu hoạch vào mùa hạ từ tháng 5 – 8 hàng năm.

Dược liệu sau khi thu hái về, đem rửa sạch, phơi nắng hoặc sấy khô hoàn toàn. Bảo quản dược liệu thật kỹ trong các lọ, túi bóng kín để nơi thoáng mát, tránh côn trùng gây hại để bảo quản trong thời gian dài.

Thành phần hóa học

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, hạ khô thảo có chứa rất nhiều thành phần có lợi cho sức khỏe như

• Denphinidin cyanidin
• Alkaloid tan trong nước
• Muối vô cơ 3.5% muối vô cơ (Chủ yếu là Kali chlorua)
• Tinh dầu: Chứa khoảng D-camphor khoảng 50%, D-fenchon và a-fenchon.
• Chất đắng trong dược liệu là Prunellin (trong đó phần không đường là acid ursolic)
• Ngoài ra, ở Pháp người ta đã xác định trong cây có chứa tanin, lipase, chất béo, tinh dầu, nhựa chất đắng, một saponosid acid chiếm 1.10g và một glucosid tan trong nước chiếm 0.7g/kg cây khô.

Tác dụng dược lý – Hạ khô thảo có tác dụng gì?

Trong đông y hạ khô thảo có tác dụng gì?

Theo đông y, vị thuốc hạ khô thảo có vị cay đắng, tính hàn, không độc nên được quy vào 2 kinh can và đởm. Dược liệu hạ khô thảo có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, mát gan, sáng mắt, trị mụn, sáng da, mờ, thâm, nám, nhăn da, hỗ trợ điều trị viêm đường tiết niệu, tiểu rắt, tiểu buốt, chữa bướu cổ, cao huyết áp, viêm xoang, sưng luyến vú, lợi sữa, dị ứng, bạch đới, khí hư, huyết trắng, viêm nhiễm âm đạo ở nữ giới,…

• Bệnh da liễu: Vị thuốc mạch hạ khô có tính lạnh, có tính kháng khuẩn mạnh mẽ, do đó vị thuốc mạch hạ khô được sử dụng rất nhiều để điều trị các bệnh ngoài da, bao gồm cả viêm da, nhiễm trùng da và mắt, mụn nhọt,…
• Cải thiện hệ thần kinh: Hoạt chất trích xuất từ mạch hạ khô có công dụng an thần và giúp hệ thần kinh thư giãn nhanh chóng. Do đó, dược liệu này còn được sử dụng để cải thiện các triệu chứng căng thẳng, choáng váng, đau đầu. Ngoài ra, ở Trung Quốc dược liệu mạch hạ khô còn được sử dụng cho trẻ có biểu hiện tăng động.
• Công dụng điều trị các bệnh khác: Nước súc miệng với thành phần mạch hạ khô có khả năng hỗ trợ nhiệt miệng, viêm họng, chảy máu lợi. Hơn nữa, lá cây hạ khô thảo tươi đem chà xát trực tiếp lên da cớ tác dụng làm dịu vết côn trùng cắn và tiêu sưng.

Trong y học hiện đại hạ khô thảo có tác dụng gì?

Tác dụng kháng khuẩn – Hạ khô thảo có tác dụng gì?

Theo một nghiên cứu cho thấy dược liệu hạ khô thảo đã được chứng minh là có tác dụng chống viêm và kháng khuẩn mạnh. Đặc biệt, loại thảo dược này có khả năng ức chế nhiều loại vi khuẩn như trực khuẩn lỵ, lao và thương hàn.

Khả năng hạ huyết áp

Đây là một trong những công dụng được đánh giá cao của vị thuốc hạ khô thảo. Ngoài ra, các nhà khoa học Liên Xô đã chứng minh rằng vị thuốc hạ khô thảo có công dụng rất hiệu quả trong việc giảm huyết áp về lâu dài cho người bệnh. Vì vậy, đây là một loại thuốc tuyệt vời đối với các bệnh nhân mắc bệnh cao huyết áp.

Tiềm năng chống ung thư

Các nghiên cứu cũng cho thấy tác dụng chống lại tế bào ung thư của dược liệu hạ khô thảo. Mặc dù công dụng này chỉ mới được thử nghiệm trên chuột, nhưng nó đã mở ra một tín hiệu đáng mừng cho việc điều trị căn bệnh này.

Tác dụng lợi tiểu – Hạ khô thảo có tác dụng gì?

Thành phần mạch hạ khô có chứa nhiều axit ursolic và kali nitrat – Đây là hai tinh chất có tác dụng lợi tiểu. Vì vậy, hạ khô thảo được sử dụng khá phổ biến trong việc điều trị bệnh thông tiểu, nước tiểu vàng và chữa các bệnh liên quan đến thận.

Những bài thuốc chữa bệnh từ hạ khô thảo

Giúp mát gan – Hạ khô thảo có tác dụng gì?

Lấy 62g hạ khô thảo, 62g hương phụ tử và 20g chích thảo, đem các dược liệu tán thành bột mịn. Bệnh nhân uống 3 lần/ngày, mỗi lần uống lấy khoảng 12g hòa lấy nước uống.

Chữa bướu cổ và lao hạch ở cổ

Lấy 40g hạ khô thảo, 80g sinh mẫu lệ và 12g hà thủ ô, đem các dược liệu nấu thành cao hoặc sắc lấy nước uống. Mỗi lần uống 10ml, uống 2 lần trong ngày sáng và tối.

Hoặc có thể lấy hạ khô thảo, hương phụ, bối mẫu và viễn chí tăng giảm liều lượng tùy vào tình trạng bệnh, đem sắc lấy nước uống.

Hoặc có thể lấy 12g hạ khô thảo và 4g cam thảo sắc lấy nước uống.

Chữa cao huyết áp khiến mắt đỏ kèm chóng mặt, đau đầu

Lấy 20g mạch hạ khô, 20g cúc hoa và 40g bồ công anh, đem sắc lấy nước uống.

Nếu trong trường hợp mắt đỏ do can hư có thể thêm cam thảo, đương quy, bạch thược và huyền sâm.

Còn trường hợp đau mắt kèm chảy nước mắt thì gia thêm mạch hạ khô và hương phụ với lượng bằng nhau, tán thành bột mịn, dùng 2 lần sáng và tối, mỗi lần dùng 4g.

Ngoài ra, ta còn có thể lấy 40 – 80g hạ khô thảo tươi, 40 – 80g bồ công anh tươi, 12g xa tiền thảo, 12g dã cúc hoa và 12g tang diệp đem sắc lấy nước uống.

Giúp sáng mắt và hỗ trợ điều trị mắt đỏ

Lấy 10g hạ khô thảo, 10g lá dâu, 12g hoa cúc trắng, 50g gạo tẻ và đường phèn với lượng vừa đủ. Đem các dược liệu rửa sạch, sắc lấy nước, thêm gạo tẻ và đường phèn vào nấu thành cháo loãng, ngày ăn 2 lần. Bài thuốc này không nên dùng cho người bị tiêu chảy mãn tính và tỳ vị hư.

Chữa giãn phế quản gây khạc ra máu – Hạ khô thảo có tác dụng gì?

Lấy 60g hạ khô thảo, 60g tiên đông, 60g đương quy thân, 60g xuyên bối mẫu, 60g đông trùng hạ thảo, 60g phục thần, 60g mạch môn đông, 120g quy bản, 120g bắc sa sâm, 120g bắc câu kỷ, 240g thục địa hoàng, 48g chung bạch truật, 48g tử đan sâm, 48g sài hồ, 48g viễn chí, 48g ngũ vị tử, 36g xuyên luyện nhục, 36g toan táo nhân, 30g xuyên hoàng linh, 24g cam thảo. Đem các dược liệu sắc trên lửa nhỏ, lấy nước, bỏ bã, luyện với mật ong và đường phèn để làm thành cao lỏng, mỗi lần uống 10 – 15g, ngày uống 3 lần và uống cùng với nước ấm.

Những lưu ý khi sử dụng hạ khô thảo

• Do hạ khô thảo có tính lạnh nên không sử dụng cho phụ nữ mang thai
• Trường hợp bị tiêu chảy mãn tính cũng được khuyến cáo không sử dụng dược liệu
• Bệnh nhân có tiền sử huyết áp thấp hoặc bị huyết áp thấp không nên dùng.
• Ngoài ra, nên phân biệt với cây hạ khô thảo nam hay còn được gọi là cây cải trời, cải ma thuộc họ cúc. Hạ khô thảo bắc và hạ khô thảo nam có công dụng hoàn toàn khác nhau, có đặc điểm dễ phân biệt nhất là phần hoa. Hạ khô thảo bắc có hoa màu đỏ tím còn hạ khô thảo nam có hoa màu vàng.